7 cudów Pomorzan: Część pierwsza

1. Późnogotycki XV wieczny Kościół p/w Św. Maksymiliana Kolbe:

Pierwsza informacja o kościele pochodzi z 1444 r. Kościół został wzniesiony we wsi Pomorzany, przy wykorzystaniu głazów narzutowych i wypalanej cegły. Maleńki kościółek mieszczący zaledwie 400 osób posiada prostokątną nawę o długości 15 m i szerokości 9 m, zamknięty od zachodu potężną (jak na taką niewielką budowlę) wieżę (5,9 m długości, 7,2 m szerokości).

W czasie odbudowy w 1690 r. przymurowano gotyckie otwory okienne na prostokątne barokowe. Podczas remontu kościoła w 1765 r. przebudowano trzecią kondygnację wieży w konstrukcji ryglowej, wieńcząc ją ośmiobocznym hełmem (która zachowała się do naszych czasów). Niemiecki proboszcz pastor Martin Preuss wyjeżdżając stąd jesienią 1945 r., wraz z ostatnią grupą parafian, pozostawił świątynię kompletnie wyposażoną i ..... klucz w drzwiach.

2. Obiekty Browaru Bosman Szczecin
12 maja 1844 r. do magistratu szczecińskiego o zgodę na budowę browaru wystąpił kupiec Juliusz Albert Weidmann. Zakład miał być zlokalizowany na kupionej przez niego działce, która leżała poza murami twierdzy szczecińskiej i stanowiła część wsi Pomorzany (przy obecnej ul. Chmielewskiego). Zgodę otrzymał i zaczął od budowy budynku słodowni, lodowni, studni oraz właściwego browaru. Pod koniec kwietnia 1845 r uzyskał zgodę na podjęcie produkcji. W rok póżniej Weidmann przystąpil do budowy piwnicy składowej dla beczek z piwem, oraz piwnicy na słód.

Jednak uruchomienie produkcji piwa na skalę przemysłową nastąpiło dopiero w 1848 r., co przyznał syn Juliusza, Gustaw Weidmann w liście z 1861 r. do Juliusza Furrchtegotta Bohrischa, który został kolejnym właścicielem browaru pod nazwą J. Bohrisch Baierische Bier-Braueroi. Syn Juliusza Otton Juliusz Bohrisch podjął się w1889 r. najpoważniejszej inwestycji w browarze, budowie nowczesnej warzelni. Budowa warzelni została ukończona w 1890, a w dwa lata później produkcja osiągnęła poziom 37 tys. hl. piwa.

W 1904 r. rodzinne przedsiębiorstwo przekształcono w spółkę akcyjna pod nazwą J. Borhrisch Baierische Bier Brauerei AG. W 1925 r. produkcja osiągnęła wielkość 108 tys. hl. piwa. Inwestycje podjęte w latach 1926-9 (m.in. oddziału do butelkowania piwa), doprowadziły do wzrostu produkcji piwa do 150 hl. w 1939 r. Zniszczenie browaru w czasie II Wojny Światowej były niewielkie, ale w chwili przejęcia przez władze polskie straty oszacowano na 35 procent. Na miano atrakcji turystycznej (cudu) zasługuje mozaika na budynku warzelni i wieża ciśnień.

3. Obiekty Zakładu Gazowniczego Szczecin Budowę Gazowni rozpoczęto w 1847 r., jej budowę zlecono drezdeńskiemu zakładowi Blochmanna. Jako pierwszy postawiono budynek z czterema piecami retortowymi. Gaz wytwarzano ogrzewając węgiel w piecach bez dostępu powietrza do około 800° C, produkując w ten sposób dodatkowo koks.

Gaz schładzano w komorach chłodniczych w budynku wybudowanym obok, a następnie oczyszczano za pomocą filtrów i mleka wapiennego. W okresie tym gaz stosowano wyłącznie do celów oświetleniowych, jego produkcja odbywała się w technice niskociśnieniowej. Budowa zakładu została zakończona w kwietniu 1846 r., a już 23 kwietnia na ulicach Szczecina zapłonęły pierwsze gazowe latarnie.

Coraz większe zapotrzebowanie na gaz ze strony przemysłu, jak i użytkowników prywatnych spowodowała konieczność rozbudowy gazowni. W 1863 r. zbudowano nowy trzeci zbiornik gazu, zwiększając jednocześnie pojemność pierwszego. Wymieniono też piece retortowo-rusztowe na generatorowe, powiększając obszar gazowni aż do zbiegu dzisiejszych ulic Chmielewskiego i Tamy Pomorzańskiej.

W latach 1899-1903 powstało nowe serce gazowni, budynek z czterema blokami pieców, każdy o jednorazowej pojemności 250 kg węgla oraz dwa nowe zbiorniki gazu. Na miejscu rozebranych zbiorników nr 1 i 2 wzniesiono tzw. fabrykę amoniaku i centralę elektryczną. W latach 90. XIX wieku gaz został rozprowadzony do około 20 procent szczecińskich mieszkań.

W latach 1927-1928 odnowiono gruntownie całą sieć gazociągów, budując jednocześnie stacje ciśnieniowe. W 1937 r. gazownia wyprodukowała 27.298 tys. m3 gazu. W kwietniu 1944 gazownia została poważnie uszkodzona podczas alianckiego nalotu. Do miana atrakcji turystycznej (cudu) pretenduje budynek administracyjny gazowni.