Ich znakiem był Gryf

Pod koniec XIX wieku bracia Emil i Bernhard Stoewerowie wytwarzali w zakładzie obrabiarki, rowery, maszyny do szycia i pisania.

– To właśnie maszyny do pisania „Record” oraz „Elite” zyskały renomę na całym świecie – mówi Sebastian Kubacki, pasjonat motoryzacji. – Wyroby eksportowano do niemal wszystkich krajów świata. Trzeba jednak zaznaczyć, że nie dzięki temu fabryka braci zyskała sławę na całym świecie.

Stoewerowie podjęli decyzję o zainwestowaniu w niepopularne jeszcze automobile. Już w 1899 roku skonstruowano pierwsze samochody. Najpierw był to trójkołowiec, później czterokołowiec. Na przełomie wieków w szczecińskiej fabryce rozpoczęto seryjną produkcję samochodów. Pojazdy produkowane przez firmę Stoewer cechowały się nowatorskimi rozwiązaniami konstrukcyjnymi. Pojawiły się tutaj samochody z napędem elektrycznym i jak i pierwsze w Niemczech pojazdy z przednim napędem.

Pełna nazwa zakładu była dość skomplikowana – Stoewer-werke A. G. vorm. Gebrüder Stoewer Kraftfahrzeugfabrik. Fabryka mieściła się przy alei Wojska Polskiego 186 (dawniej: Falkenwalderstrasse). Od 1899 r. nosiła nazwę Fabrik für Motorfahrzeuge Gebrüder Stoewer.

W 1896 roku rodzina Stoewerów założyła na Łęknie drugą fabrykę. Miała ona kapitał 2 milionów marek. W 1904 roku zatrudniała 300 robotników, ale 7 lat później już 920. Specjalizowała się w produkcji motocykli, samochodów osobowych i omnibusów. Później wytwarzano w niej również ciężarówki i autobusy, głównie na eksport do Austrii, Danii, Rosji i Anglii. W 1912 roku ruszyła produkcja samochodów sportowych oraz pługów motorowych. Impulsem do rozwoju były zamówienia od wojska na sanitarki, wozy terenowe dla sztabu, ciężarówki i silniki lotnicze. Już w czasie pierwszej wojny światowej zakład został przekształcony w spółkę z udziałem kapitału ze Szczecina i Berlina.

Zakłady Stoewer Werke produkowały szeroką gamę różnorodnych pojazdów, znanych i użytkowanych na całym świecie. Ciekawostką jest fakt, że Stoewer produkował między innymi samochód Tatra 57A, której konstruktorem był Hans Ledvinka. Ciekawym, jak na ówczesną technikę rozwiązaniem, był silnik boxer chłodzony powietrzem.

A jakie samochody powstawały w Szczecinie? Stoewerowie przodowali w rozwiązaniach konstrukcyjnych. W 1906 roku zastosowano silniki sześciocylindrowe, wyposażone w podwójny zapłon pochodzący z iskrownika oraz akumulatora, a w 1919 roku Stoewer z lotniczym silnikiem 11,1 litra, osiągnął prędkość 160 km/h. Ostatnimi samochodami cywilnymi produkowanymi w Szczecinie były modele Sedina (4- cylindrowy silnik 2.4 litra) oraz Arkona (6-cylindrowy silnik 3.6 litra). Produkcja pojazdów rozpoczęła się w 1937 roku. Modele wyróżniały się nowoczesną opływową linią. Produkowano je w różnych wariantach karoserii, m. in. jako kabriolety i limuzyny. Wytwórnie opuściło ostatecznie 980 modeli Sedina i 210 Arkona.

Od autora: Przy pisaniu artykułu opierałem się m.in. na informacjach z Encyklopedii Szczecina.