Emerytury w PRL-u. Zobacz, jak żyli seniorzy i kto miał prawo do emerytury

Emerytury Polaków żyjących w czasach Polski Rzeczpospolitej Ludowej różniły się od świadczeń wypłacanych współczesnym emerytom. Zalążki powojennego systemu emerytalnego zaczęły powstawać już w czasach Rzeczpospolitej Polskiej (1944–1952). Dekret o organizacji ubezpieczeń społecznych pojawił się w Dzienniku Ustaw w 1944 r., a więc rok przed zakończeniem II wojny światowej.

Emerytury w latach 40.

W latach 40. mało który emeryt traktował emeryturę jak źródło utrzymania. W latach 1946-48 świadczenia emerytalne stanowiły równowartość kilkunastu procent wynagrodzenia, a mieszkańcy wsi w ogóle nie mogli liczyć na świadczenia rentowo-emerytalne. Osoby żyjące na wsi polegały na własnych produktach rolnych.

Emerytury w latach 50.

W pierwszej połowie lat 50. emerytury nadal były głodowe. Do 1951 r. Polacy otrzymywali dwuelementowe emerytury. W ich skład wchodziła kwota zasadnicza, obliczona na podstawie średnich zarobków ogółem oraz część składowa uzależniona od indywidualnych wynagrodzeń w trakcie kariery zawodowej.

W PRL-u (1952–1989) polityka społeczna odgrywała ważną rolę. W 1951. r przeprowadzono reformę emerytalną i zmieniono sposób obliczania wysokości emerytury. Od tej pory na wartość świadczenia wpływ miała liczba przepracowanych lat.
Do 1954 r. służba cywilna, obejmująca osoby zatrudnione na stanowiskach urzędniczych w administracji rządowej, miała swój oddzielny system emerytalny. Po jego likwidacji w dalszym ciągu inna polityka emerytalna obowiązywała służby mundurowe i kolejarzy. Powszechny system emerytalny nie obejmował:

• żołnierzy
• milicjantów
• pracowników służby więziennej
• pracowników UB (Urzędu Bezpieczeństwa)
• kolejarzy

Swój własny system ubezpieczeń emerytalnych mieli także rolnicy, m.in. osoby zrzeszone w PGR-ach, czyli państwowych gospodarstwach rolnych. (Do 1988 r. ponad 50% środków przeznaczanych przez państwo na inwestycje w rolnictwie pochłaniały właśnie PGR-y.). Specjalny system zabezpieczeń społecznych obejmował:

• rolników indywidualnych
• rolników zrzeszonych w spółdzielniach

Sytuacja emerytów poprawiła się dopiero w 1958 r., kiedy przeprowadzono pierwszą, dużą reformę emerytalną. W 1958 r. przeciętna emerytura stanowiła już równowartość ok. 40% średniej pensji.

W latach 60. emeryci wreszcie mogli pozwolić sobie na to, aby żyć z emerytury. Mimo to model utrzymywania się ze świadczenia emerytalnego upowszechnił się dopiero w latach 70. Obecnie liczne grono emerytów z niechęcią myśli o pracy po osiągnięciu wieku emerytalnego.

Emerytury dzisiaj i jutro

Wielu pracowników czeka z utęsknieniem na osiągnięcie wieku emerytalnego. Ale czy aby na pewno będzie tak różowo? Od lat ZUS ostrzega, że nie ma komu pracować na nasze przyszłe świadczenia emerytalne. W Polsce przybywa osób w wieku emerytalnym, a na jedną osobę pracującą będzie przypadać coraz większa liczba emerytów. Co to oznacza? Tracące z biegiem lat na wartości świadczenia emerytalne (np. z podwyżkami poniżej inflacji).

W 2019 r. stopa zastąpienia, a więc wysokość świadczenia w stosunku do ostatniego wynagrodzenia, wynosiła ok. 56%. Zakład Ubezpieczeń Społecznych szacuje jednak, że do 2040 r. stopa zastąpienia spadnie do 40%, a za 40 lat (w 2060 r.) wyniesie zaledwie 30%.

Na wartości będą tracić nie tylko świadczenia emerytalne, ale również zapomogi dla seniorów, np. „Emerytura Plus”. Będzie się tak działo za sprawą inflacji, czyli wzrostu cen towarów i usług. Już teraz podwyżki emerytur najuboższych seniorów pobierających świadczenia emerytalne są mało odczuwalne ze względu na inflację.

Za 30 lat co trzeci Polak będzie w wieku przekraczającym 65 lat. W 2020 r. na 100 pracowników przypadały 32 osoby w wieku emerytalnym, w 2030 r. będzie to już 37 emerytów, w 2040 – 38 seniorów, a w 2050 – aż 52 emerytów do opłacenia ze składek odprowadzanych przez 100 pracowników. Trudno więc powiedzieć, że problem starzejącego się społeczeństwa i niskiego wieku emerytalnego nie dotyczy emerytów – dotyczy on nas wszystkich i wszyscy będziemy płacić ze decyzje rządu.

Przy okazji warto pamiętać, że emerytury w Polsce rosną stosunkowo wolno. Pod tym względem liderami w Europie są: Włochy, Grecja i Hiszpania. Co ciekawe, żadne państwo europejskie nie ponosi tak wysokich wydatków na emerytury jak Włochy i Grecja, biorąc pod uwagę odsetek PKB przeznaczany na cele emerytalne. Wydatki na emerytury pochłaniają ok. 16% PKB we Włoszech i Grecji, podczas gdy w naszym kraju na emerytury trzeba przeznaczyć ok. 12% PKB.