Złoty wiek Pomorza. Sztuka na dworze książąt pomorskich w XVI i XVII wieku

Kolekcja szczecińskiego Muzeum jest największym istniejącym zbiorem dzieł sztuki związanym z działalnością książąt z dynastii Gryfitów. Jednym z najcenniejszych spośród prezentowanych obiektów jest „Portret księcia pomorskiego Filipa I” pędzla Lucasa Cranacha Młodszego z 1541 roku. Unikatowym zabytkiem kultury dworskiej jest także „Drzewo genealogiczne książąt pomorskich”, siedmiometrowej długości obraz Corneliusa Krommeny’ego z 1598 roku, na którym przedstawiono aż sto pięćdziesiąt pięć osób z rodu Gryfitów. Niezwykle ważną część ekspozycji stanowią wydobyte po drugiej wojnie światowej z krypty szczecińskiego zamku stroje i klejnoty, ze słynną wysadzaną diamentami egretą (ozdobą kołpaka) księcia Franciszka I. Szczególne miejsce na wystawie zajmuje wypożyczony z katedry w Merseburgu i prezentowany w Szczecinie po raz pierwszy „Portret księcia Franciszka I na marach”, ukazujący księcia w tym samym stroju i z tymi samymi klejnotami, które można obejrzeć na wystawie.

Złoty wiek, któremu poświęcona jest wystawa, rozpoczął się wraz z panowaniem Bogusława X, który związał się z Polską dzięki małżeństwu z Anną, córką króla Kazimierza Jagiellończyka. Wysoki status zapewnił swemu państwu zdobywając w 1521 roku godność lennika cesarskiego. Wprowadzenie reformacji przez jego następców w 1534 roku sprawiło, że książęta pomorscy zajęli ważne miejsce wśród protestanckich władców Europy, a jednocześnie stworzyło finansowe podstawy do szeroko zakrojonego mecenatu. Swój autorytet Gryfici opierali bowiem nie na sile militarnej, lecz na demonstrowaniu swego znaczenia m.in. poprzez fundacje artystyczne. Wprawdzie po wygaśnięciu dynastii w 1637 roku spuścizna po książętach została podzielona między ich spadkobierców i w dużej mierze rozproszona, jednak dzięki działaniom muzealników prowadzonym przez dwa ostatnie stulecia udało się stworzyć kolekcję, która daje świadectwo niezwykłego znaczenia pomorskiego dworu książęcego jako ośrodka kultury i sztuki późnego renesansu.

W trakcie przygotowań do wystawy wiele zabytków poddanych zostało gruntownej konserwacji, dzięki czemu odzyskały pierwotny wygląd i dawny blask. Twórcy wystawy zadbali też o nowoczesną infrastrukturę wystawienniczą, profesjonalne gabloty i oświetlenie, pomagające wydobyć piękno renesansowych dzieł sztuki. Nową, efektowną aranżację wystawy zaprojektował jeden z profesorów szczecińskiej Akademii Sztuki, Waldemar Wojciechowski. Ułatwieniem dla widzów jest audioprzewodnik w języku polskim, niemieckim oraz angielskim, dostępny bezpłatnie. Przy omawianiu zagadnień związanych z kulturą i sztuką Pomorza wykorzystano także prezentacje multimedialne. Muzeum przygotowało ofertę edukacyjną dla dzieci i młodzieży, m.in. książeczki z zadaniami dla młodych widzów odwiedzających wystawę.

Kuratorem wystawy jest Monika Frankowska-Makała. Wystawa powstała w ramach, realizowanego wspólnie z Pomorskim Muzeum Krajowym w Greifswaldzie, projektu „Razem jesteśmy silni – centralne muzea pomorskie wspólnie tworzą nowoczesne wystawy stałe promujące historię i kulturę Pomorza” (INT-09-0003) dofinansowanego z Programu Operacyjnego Celu 3 „Europejska Współpraca Terytorialna” – „Współpraca transgraniczna” krajów Meklemburgia-Pomorze Przednie / Brandenburgia i Rzeczpospolita Polska (Województwo Zachodniopomorskie) 2007–2013. Patronat honorowy nad wystawą objęli Marszałek Województwa Zachodniopomorskiego Olgierd Geblewicz i Premier Kraju Związkowego Meklemburgia-Pomorze Przednie Erwin Sellering.

Fot. G. Solecki

__

Filip I, sportretowany przez Lucasa Cranacha Młodszego w 1541 r., był władcą zachodniej części Pomorza, ze stolicą w Wołogoszczy. Książę ten był równie wybitnym mecenasem sztuki, jak politykiem i gospodarzem swojego państwa. Z pewnością nieprzypadkowo on właśnie zamówił portret u jednego z najwybitniejszych artystów tamtego okresu. Na wystawie, oprócz namalowanego przez Cranacha portretu, prezentujemy również kopię zamówionego przez Filipa I słynnego „Gobelinu Croya” oraz piaskowcową płytę z wizerunkiem księcia z 1546 r., wykonaną z okazji ukończenia przebudowy zamku we Wkryujściu.

Fot. G. Solecki

Prezentowany na wystawie bogato dekorowany kielich mszalny ufundowany został w 1558 r. przez księcia Barnima IX/XI. Autorem dzieła był szczeciński złotnik Aleksander Wegener. Zachowując gotycki kształt naczynia liturgicznego, powiększył on czaszę kielicha zgodnie z wymogami luterańskiej liturgii, a w dekoracjach posłużył się typowym dla okresu renesansu ornamentem okuciowo-rollwerkowym oraz maureską

Fot. G. Solecki

„Drzewo genealogiczne książąt pomorskich” namalowane w 1598 r. przez Corneliusa Krommeny’ego przeznaczone jest do oglądania od strony lewej do prawej. Układ ten jest wyjątkowy i odbiega od tradycyjnego, pionowego schematu przedstawień drzewa genealogicznego. Malowidło przedstawia wszystkie gałęzie rozległego rodu Gryfitów zgodnie z ówczesnym stanem wiedzy, zwraca też uwagę na ich związki z innymi dynastiami (na ilustracji fragment z przedstawieniem księcia Bogusława X, jego pierwszej żony Małgorzaty brandenburskiej i drugiej żony Anny Jagiellonki)

fot. T. Prażmowski / W. Kryński

Klejnoty zdobiące pierwotnie kołpak księcia Franciszka tworzą jeden z najwspanialszych zespołów renesansowej biżuterii zachowanych do naszych czasów. Jego głównym elementem jest egreta – klejnot w kształcie rozety zwieńczonej siedmioma piórami, który służył do przypięcia do kapelusza lub kołpaka pęku prawdziwych piór. Wykonana ze złota egreta ozdobiona jest barwną emalią i diamentami. Pierwotnie kompozycję klejnotu uzupełniały perły, umieszczone w narożach rozety oraz na zakończeniach.

Galeria Sztuki Dawnej**Muzeum Narodowego w Szczecinie**
ul. Staromłyńska 27
www.muzeum.szczecin.pl
tel. (+48) 91 4315 200 lub 208 (kasa)

Godziny otwarcia:

wtorek–piątek 10.00–18.00
sobota–niedziela 10.00–16.00
poniedziałek nieczynne