Przepisy prawne a praca kobiet

Polska wśród państw Unii Europejskiej jest na ostatnim miejscu pod względem możliwości zapewnienia miejsc dzieciom w żłobkach i trzecim od końca odnośnie dostępnej liczby miejsc
w przedszkolach. W 2008 r. do publicznych placówek uczęszczało 65% dzieci w wieku 3-6 lat i zaledwie 2,6% dzieci w wieku poniżej 3 roku życia. Podobnie przedstawiają się dane dotyczące podaży miejsc w publicznych placówkach opieki nad dzieckiem: 60 miejsc na 100 dzieci w wieku przedszkolnym oraz 2 miejsca na 100 dzieci w wieku do lat 3. W Belgii i Danii, czyli w krajach o najlepszym dostępie do instytucjonalnej opieki nad dziećmi najmłodszymi, na 100 dzieci w wieku do 3 lat przypada ponad 50 miejsc; we Francji i w Szwecji jest to nieco ponad 40 miejsc .

Nie należy zapominać, że państwa z czołówki tego rankingu budują swoje systemy opieki socjalnej systematycznie od wielu lat. Przykładowe rozwiązania systemowe zastosowane w wybranych krajach UE :
- Belgia dysponuje pakietem ulg podatkowych: 1300 euro na jedno dziecko, 3370 euro ogółem na dwójkę dzieci, 7500 euro na troje dzieci, 12 200 euro na czwórkę dzieci oraz 4660 euro na każde kolejne dziecko. Kobiety w Danii mają prawo do 18 tygodni urlopu macierzyńskiego, a mężczyźni do 2 tygodni urlopu rodzicielskiego. Na mocy ustawy wszyscy tamtejsi prywatni pracodawcy muszą płacić składkę, a następnie otrzymują świadczenie, gdy wypłacają wynagrodzenia pracownikom przebywającym na urlopie macierzyńskim lub ojcowskim.
- We Francji istnieje możliwość skorzystania z sześciomiesięcznego urlopu wychowawczego, po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego. Kiedy pojawia się drugie lub kolejne dziecko, można zredukować lub zarzucić swoją aktywność do momentu, kiedy dzieci ukończą trzy lata. W okresie urlopu jest przyznawane świadczenie rodzinne w kwocie od 140 do 550 euro. Od 1 lipca 2006 roku, wprowadzono tam kolejne ułatwienie: kiedy się rodzi trzecie dziecko, rodzina dostaje 795 euro. Francja gwarantuje również ulgi podatkowe: 1850 euro na pierwsze, drugie i trzecie dziecko oraz 2150 euro na każde kolejne. Dla dzieci od 2 miesięcy do 3 lat zorganizowano opiekę w żłobkach. Rodzice pokrywają koszt pobytu dziecka w żłobku w wysokości 9% przychodów rodziny.
- W Szwecji, podobnie jak w Norwegii, wprowadzono opodatkowane transfery finansowe. W Szwecji są one progresywne, czyli zależne od liczby dzieci, zaś w Norwegii progresja nie występuje.
W Norwegii transfer państwa wynosi do 5000 zł na każde dziecko, w Szwecji jest porównywalny, choć niewiele niższy.

Polskie prawo zrobiło spory krok w kierunku rozwiązania tego problemu. Od 1 stycznia 2009 r. - gdy weszła w życie nowelizacja ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (wprowadzona ustawą z 6 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw) - możliwe jest przeznaczenie dodatkowych środków z funduszu na tworzenie zakładowych żłobków, przedszkoli oraz innych form wychowania przedszkolnego . Oznacza to, że pracodawcy nie tylko mogą finansować z funduszu już istniejące placówki, których jest stosunkowo niewiele,
ale także przeznaczyć środki z tego źródła na tworzenie nowych ośrodków opieki nad dziećmi. Ponadto pracodawcy zyskali możliwość finansowania, w ramach działalności socjalnej organizowanej na rzecz osób uprawnionych do korzystania z funduszu, opieki nad dziećmi w żłobkach, przedszkolach oraz innych formach wychowania przedszkolnego. Chodzi tu o placówki funkcjonujące poza strukturami zakładu pracy.

Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem zostały szczegółowo opisane w dziale ósmym Kodeksu pracy (m.in. dotyczące szczególnej ochrony pracownic w ciąży, uprawnień pracowników posiadających małe dzieci, zasad przyznawania urlopów macierzyńskich, wychowawczych, ojcowskich). Na szczególną uwagę zasługuje kilka stosunkowo nowych regulacji, które mogą przyspieszyć proces przełamywania stereotypów na temat roli kobiety i mężczyzny zarówno w domu, jak i w miejscu pracy.

Pozycję rodzica bez wątpienia wzmocniła regulacja, która została wprowadzona do Kodeksu pracy za sprawą nowelizacji z 21 listopada 2008 roku. Chodzi o art. 183, w świetle którego „pracodawca dopuszcza pracownika po zakończeniu urlopu macierzyńskiego lub urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego do pracy na dotychczasowym stanowisku” lub równorzędnym.
W tym kontekście warto przypomnieć również treść art. 186, zgodnie z którym pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika wniosku
o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia zakończenia tego urlopu. Rozwiązanie przez pracodawcę umowy w tym czasie jest dopuszczalne tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji firmy, albo gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy z winy pracownika.

Z kolei od 1 stycznia 2010 roku, w świetle art. 182 Kodeksu pracy, ojciec dziecka może wziąć urlop ojcowski także wtedy, gdy na urlopie macierzyńskim przebywa już matka. Od 1 stycznia 2010 r. można jednocześnie przebywać na dodatkowym urlopie macierzyńskim i pracować zawodowo
w niepełnym wymiarze, jednak nie wyższym niż połowa etatu. Pracownik przebywający na dodatkowym urlopie macierzyńskim albo dorabiający w trakcie tego urlopu korzysta z ochrony przed utratą pracy.

Elastyczne formy zatrudnienia, w odniesieniu do rodzicielstwa, są szczególnie ważnym rozwiązaniem. Zgodnie z art. 186 Kodeksu pracy, w czasie urlopu wychowawczego pracownik ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego może złożyć pracodawcy pisemny wniosek o obniżenie jego wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy w okresie,
w którym mógłby korzystać z takiego urlopu, a pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika. W świetle tegoż artykułu pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy
o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika takiego wniosku, nie dłużej jednak niż przez łączny okres 12 miesięcy. Rozwiązanie przez pracodawcę umowy w tym czasie możliwe jest tylko
w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także, gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę z winy pracownika.

Czy zmiany w prawie sprzyjające pracującym rodzicom w prosty sposób sprawią, że dzieci będzie się rodzić więcej, a Polki i Polacy nie będą mieć kłopotów z godzeniem życia rodzinnego z pracą? Dominujący w Polsce model, w którym głównym „filarem” ekonomicznym rodziny jest mężczyzna,
a kobieta przejmuje na siebie zadania związane z wychowywaniem dzieci, prowadzi do zachwiania równowagi obydwu płci na rynku pracy. Pracodawcy często z góry zakładają mniejszą wydajność
i dyspozycyjność kobiet związaną z koniecznością realizacji różnych zadań związanych z opieką nad dziećmi tym samym zaniżają ich wartość jako pracownika (kalkulują koszty zwolnień i krótszego czasu pracy).

Większość Polaków wybór kariery zawodowej rozumie jako konieczność poniesienia ogromnych poświęceń i kosztów na polu rodzinnym, zaś wybór rodzicielstwa, pogorszenie własnej pozycji na rynku pracy. W konsekwencji takiego rozumowania tylko nieliczne kobiety decydują się podążyć ścieżką awansu zawodowego. Zdecydowana większość, niestety, albo w ogóle rezygnuje z pracy
w pierwszych latach macierzyństwa lub też wybiera gorzej płatne i mniej satysfakcjonujące zajęcie, lecz za to pozostawiające więcej czasu dla domu.
„Historia pokazuje, że równość wynikająca jedynie z zapisów prawa nie zapewnia, niestety, rzeczywistej równości kobiet i mężczyzn. Potrzeba także zmiany na poziomie obyczajowym
i świadomościowym. Rządzą nami stereotypy, które wtłaczają zarówno kobiety jak i mężczyzn
w sztywne ramy funkcjonowania w społeczeństwie i uniemożliwiają indywidualny rozwój. Najczęściej nie zdajemy sobie z tego sprawy” – zaznacza dr Elwira Gross-Gołacka, Dyrektor Departamentu Analiz Ekonomicznych i Prognoz w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej. „Dlatego też Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej patronuje i wspiera wszelkie kampanie społeczne mające na celu uświadomienie opinii publicznej, że wprowadzanie zasad sprzyjających godzeniu ról rodzinnych
i zawodowych, jest inwestycją w przyszłość i dobrobyt całego społeczeństwa” – podkreśla.

Źródło: Informacja prasowa