Rocznica wybuchu w Czarnobylu. Oto co Jakub Wójcik widział tam po latach [ZDJĘCIA]

Kiedy doszło do katastrofy w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej, Jakub Wójcik miał 9 lat i był uczniem szkoły podstawowej. Doskonale pamięta nie tylko smak płynu Lugola, który podano mu właśnie w szkole, ale także atmosferę, jaka wtedy panowała. Wiele osób bało się śmierci i nadciągającej w kierunku Polski chmury radioaktywnego pyłu. Ostatecznie - jak wiemy dziś - w przypadku naszego kraju skutki okazały się znacznie mniej poważne, niż się początkowo obawiano.

Wybuch w elektrowni, do którego doszło w nocy z 25 na 26 kwietnia 1986 roku, był jednak największą katastrofą w historii energetyki jądrowej i jedną z największych katastrof przemysłowych XX wieku. Doprowadził do skażenia obszaru o powierzchni ponad 100 tys. kilometrów kwadratowych na pograniczu Białorusi, Ukrainy i Rosji. Wyemitowana z uszkodzonego reaktora chmura radioaktywna rozprzestrzeniła się po całej Europie. W efekcie skażenia ewakuowano i przesiedlono ponad 350 000 osób.

Dzisiaj mija dokładnie 37 lata od tych wydarzeń.

Jakub Wójcik widział to miejsce na własne oczy. Mówi:
- Tego przeżycia już chyba nic innego w moim życiu nie będzie w stanie przebić.

Na Ukrainę pojechał we wrześniu 2019 roku. Lot do Kijowa i wycieczkę do opuszczonej strefy sprezentował mu przyjaciel. Takie wyjazdy organizują zarówno firmy z Polski jak i z Ukrainy. Turystyka „czarnobylska” ma się zresztą na tyle dobrze, że ukraiński premier zapowiedział niedawno, iż ma się ona stać się jedną z wizytówek kraju.

Poza grupami zorganizowanymi nie brakuje również osób, które udają się w okolice elektrowni na własną rękę. Wśród tych ostatnich jest wielu Polaków, którzy wśród Ukraińców uchodzą za wyjątkowych ryzykantów.
Sam pobyt w opuszczonej strefie – jak zapewnia Jakub Wójcik – nie jest jednak szczególnie niebezpieczny. O ile oczywiście wie się, jak unikać zagrożenia.

- W większości miejsc poziom promieniowania nie jest wyższy, niż na przykład w Warszawie. Są jednak pewne punkty, tak zwane hot spoty, gdzie promieniowanie znacznie przekracza normy – tłumaczy.

Przykład? To słynny „Red Forest”, czyli Czerwony Las. Znajduje się on w tej części zamkniętej strefy, która otrzymała najwyższe dawki promieniowania, a jego nazwa pochodzi od rudawoczerwonego koloru obumarłych sosen. Oficjalnie w wyniku akcji oczyszczania skażonej strefy Czerwony Las został zrównany z ziemią przy pomocy buldożerów, a napromieniowane drzewa zakopano w tzw. cmentarzysku odpadów promieniotwórczych. Jednak w rzeczywistości prace zostały wstrzymane, gdy z gleby przerzucanej przez maszyny zaczęły wydostawać się ogromne dawki promieniowania. Okolice Czerwonego lasu stanowią jeden z najbardziej skażonych obszarów na świecie.

- Kiedy przejeżdżaliśmy tamtędy autobusem, przy szybie znajdującej się od strony lasu promieniowanie wynosiło 13-14 milisiwertów, a przy szybkie po drugiej stronie autobusu tylko 0,3 milisiwerty – opowiada Jakub Wójcik.

Według polskiego prawa atomowego, roczna dopuszczalna dawka promieniowania dla zwykłego człowieka wynosi jeden milisiwert.

Największe wrażenie zrobiła na nim Prypeć, czyli opuszczone miasto – widmo.

- Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że choć potocznie mówi się o wybuchu w Czarnobylu, to tak naprawdę sam Czarnobyl dzieli od elektrowni całkiem spora odległość. Bezpośrednio przy niej znajdowało się zupełnie inne miasto - właśnie Prypeć. Mieszkało tam około 50 tysięcy ludzi, głównie pracowników elektrowni. Żyło się tam bardzo wygodnie i nowocześnie: były pływalnie, sale gimnastyczne, teatry, restauracje - opowiada Jakub Wójcik.

Prypeć wybudowano w 1970 roku. Istniała i tętniła życiem przez zaledwie 16 lat... Po katastrofie wszystkich mieszkańców ewakuowano. To tak, jakby ewakuować cały Kołobrzeg.

- Nie wiem, jak to możliwe, że udało się tego dokonać w ciągu zaledwie trzech godzin, między godziną 12 a 14.48. Mieszkańcy zostali wywiezieni autobusami, których było w sumie ponad tysiąc. Powiedziano im, że wyjeżdżają tylko na 3 dni, więc mieli zabrać ze sobą jedynie najpotrzebniejsze rzeczy. Wszystko inne zostało na miejscu. Dziś ten widok jest fascynujący i przerażający zarazem – mówi Jakub Wójcik.

Na własne oczy widział pustą salę gimnastyczną, nadgryziony już zębem czasu ale nadal świetnie zachowany basen, opustoszałe bloki. Wszystko skryte w niesamowitym gąszczu roślin, bo z cywilizacją wygrała przyroda. W opuszczonej strefie żyje mnóstwo zwierząt: dzików, niedźwiedzi, saren. W kanale wokół elektrowni pływają olbrzymie sumy.

- Nie mają naturalnych wrogów, a do tego są dokarmiane przez ludzi. Zwierząt jest naprawdę dużo, ale to nieprawda, że w okolicach Czarnobyla biegają dwugłowe „miśki”. Spotkaliśmy za to dwa dzikie psy – wspomina Jakub Wójcik.

Nieopodal Czarnobyla znajduje się też radar Duga, zwany „Okiem Moskwy”. Instalacja stanowiła jeden z ważnych elementów systemu wczesnego ostrzegania przed atakiem na ZSRR. Maszty miały od 85 do 150 m wysokości, a długość całej konstrukcji to około 570 metrów. Była tak ściśle chroniona, że prawdopodobnie nikt by się o niej nie dowiedział, gdyby nie wybuch. Oficjalnie był to bowiem obóz pionierski, a przy drodze dojazdowej postawiono nawet dla niepoznaki przystanek szkolnego autobusu. To wszystko Jakub Wójcik również widział.

Ciekawych historii, filmów i zdjęć z okolic elektrowni ma tyle, że będzie miał do czego wracać jeszcze przez długie lata. Zdobycie jakiejkolwiek innej pamiątki z zamkniętej strefy jest niemożliwe, bo nie wolno z niej niczego wywozić pod groźbą surowej kary.

- Za zwykły kamień można pójść na 10 lat do więzienia. Nie warto się narażać, tym bardziej, że samemu miejscu też należy się szacunek. W końcu zginęli tam ludzie – mówi Jakub Wójcik.

Podczas samej awarii życie straciło 31 osób. W kolejnych latach spośród grupy około 160 ”likwidatorów”, czyli osób pracujących przy usuwaniu skutków wybuchu reaktora, naliczono dodatkowe 60 zgonów, które powiązano z pracą w elektrowni. Nie wiadomo dokładnie, ile osób zachorowało i zmarło wskutek napromieniowania.

Natomiast jeśli chodzi o Polskę, dziś mówi się o braku dowodów na wzrost zachorowań „po Czarnobylu”. Akcję, związaną z podaniem Polakom płynu Lugola, sam jej pomysłodawca ocenił po latach jako niepotrzebną. Najbardziej katastrofa zaszkodziła jednak Elektrowni Jądrowej w Żarnowcu, która miała stanowić pierwszy krok w realizacji polskiego programu energetyki jądrowej. Plany jej budowy od początku budziły sprzeciw części społeczeństwa, a po wybuchu protesty dodatkowo się wzmogły. Do tego doszły też inne kwestie: w szczególności zmiana warunków ekonomicznych, która nastąpiła w Polsce po 1989 roku. Wszystko razem sprawiło, że inwestycję wstrzymano.
(Artykuł ukazał się w 2020 roku w ,,Chodzieżaninie")