Fascynująca historia Łasztowni

To wyspa, która na stałe wpisała się w krajobraz naszego miasta od średndowiecza. Dziś kojarzy się z mało przyjaznym terenem portowym, a jeszcze kilkadziesiąt lat temu tutaj tętniło życie. Ludzie mieszkali i pracowali na Łasztowni.

We wczesnym średniowieczu wyspa była znacznie mniejsza. Stanowiła tylko niewielką kępę przybrzeżną, położoną naprzeciwko dzisiejszego Mostu Długiego i oddzieloną od głównego nurtu Odry od strony wschodniej wąskim i niezbyt głębokim ramieniem wodnym tej rzeki. Było to najdogodniejsze miejsce do przeprawy przez bagnistą dolinę Odry w obrębie ówczesnego miasta.

Tędy także wiódł jedyny i najstarszy szlak komunikacyjny ze wschodu na zachodni brzeg rzeki. W 1283 roku miasto nabyło wyspę. W 1299 zbudowano na Odrze stały most drewniany zwany Długim, a bagnistą drogę wiodącą do Dąbia umacniano sukcesywnie nasypem z kamieni. Stąd wzięła się późniejsza nazwa tego traktu: Gross Stein Damm (dosł. Wielka Kamienna Grobla). Obecnie jest to ulica Gdańska.

W połowie XVII w. osiedle na Łasztowni otoczono wałami ziemnymi, które ciągnęły się wzdłuż dzisiejszego Bulwaru Gdańskiego i ul. Władysława IV. W 1727 roku w fortyfikacjach przy Parnicy wzniesiono kamienną Bramę Parnicką, a przy stoczni Bramę Kozią. W połowie XIX wieku wały ziemne rozebrano i zastąpiono ulicami: Wallstrasse (dosł. Wałowa) i Parnitzstrasse (dosł. Parnicka).


Ulica Energetyków (Die grosse Lastadie), z widokiem na wieżę katedry Św. Jakuba. Po prawej Urząd Celny, po lewej nieistniejący budynek apteki. (ok. 1925 r.).

Obecny układ ulic Łasztowni pochodzi z I poł. XVIII w., z czasów króla pruskiego Fryderyka Wilhelma I (1729-1738). Wtedy to Łasztownia została ostatecznie uporządkowana. Z instytucji użyteczności publicznej powstałych w XVII w. wymienić należy szkołę przędzalniczą dla stu osób (przy ul. Celnej), a w 1783 r. przy istniejącym już domu sierot (późniejsza ul. Wałowa) otwarto seminarium nauczycielskie.

– Drugi etap zabudowy Łasztowni nastąpił na przełomie XIX i XX wieku – mówi Dariusz Okoń, historyk. – Wyeksploatowaną XVIII-wieczną zabudowę zastąpiono nowszą, w stylu secesyjnym. Zapotrzebowanie na mieszkania przyczyniło się do gęstej zabudowy Łasztowni domami czynszowymi dla robotników, przeplatanymi gmachami fabrycznymi i różnymi obiektami produkcyjno-usługowymi.

Do największych należała cukrownia przy ul. Władysława IV (niem. Pommersche Provinzial-Zuckersiederei). Największym wydarzeniem było otwarcie w 1898 r. portu wolnocłowego (niem. Freihafen), który jednak jest już poza obszarem historycznej towni.

W tym też czasie do użytku oddano gmach zarządu portu strefy wolnocłowej, zbudowany w stylu neogotyckim, istniejący do dnia dzisiejszego. Cała niemal Łasztownia została zrujnowana podczas nalotów lotnictwa alianckiego w ostatniej wojnie, w 1942-1944 roku.

Łasztownia z lotu ptaka. Widoczny kościół Św. Gertrudy oraz dwa baseny ówczesnego portu wolnocłowego – dzisiejsze baseny: Zachodni i Wschodni – 1930 r
Informacja o mieszkańcach ówczesnej ulicy Grosse Lastadie oraz istniejących tam budowlach i warsztatach pracy pochodzi z XVI w. Wiadomości te znajdują się w rejestrach drogowych (podatkowych), gdzie wymienia się wiele nazw miejscowych określających istniejące zabudowania, nazwiska właścicieli posesji, nazwy ciągów komunikacyjnych, bądź potocznych określeń konkretnych miejsc.

Po włączeniu Szczecina do Prus (1721) również i na Łasztowni zaczął się ruch budowlany. Wzniesiono tutaj szereg budynków użyteczności publicznej oraz domów mieszkalnych. Późniejszy wygląd ul. Łasztowej datuje się właśnie z tego okresu. Murowane budynki mieszkalne zastępowały dawną, przeważnie drewnianą zabudowę, wznoszono je według przyjętego jednolitego planu, stąd posiadały charakter koszarowy. Pod względem urbanistycznym ulica Grosse Lastadie uległa jednak korzystnym przekształceniom. Przeważała zabudowa parterowa, najwyżej jednopiętrowa.

– W latach 1723-1726 na prawym brzegu Odry, tuż przy Moście Długim, zbudowany został tzw. Packhof, w którym znalazły pomieszczenia biura akcyzy państwowej – mówi Jan Dębski, miłośnik starego Szczecina – W miejscu tym stoi obecnie gmach Urzędu Celnego. Z innych budynków wymienić należy Bramę Parnicką w fortyfikacjach ziemnych, otaczających zabudowaną wówczas część Łasztowni. Zaś przy skrzyżowaniu ulic Grosse Lastadie z Kirchstrasse (dosł. Kościelną, obecnie ul. Floriana) mieściła się instytucja sądu ławniczego (istniejąca tam od XVI w.) W 1729 na koszt rady miejskiej wzniesiono nowy budynek, w którym na pierwszym piętrze mieściła się sala sądu, natomiast w oficynie stanął budynek strażacki. Budynek od strony ulicy miał czterosłupową kolumnadę. W budynku strażackim stały w pogotowiu: wielka sikawka, 40 wiader, 4 duże drabiny i 4 bosaki. Do budynku przylegał spory ogród. Również przy Grosse Lastadie, obok Packhofu w sąsiedztwie Mostu Długiego, wznosił się wcześniej pobudowany dom poboru podatków o zmiennych często nazwach (cło książęce, później cło królewskie) ostatecznie (niem.) Konigliche Akziser– und Lizenzenhaus (Dom królewskiej akcyzy i licencji). Budynek stał aż do 1907 r. i wraz z Packhofem ustąpił miejsca obecnemu gmachowi Urzędu Celnego.

W II poł. XIX w., po zniesieniu fortyfikacji miejskich, znaczna część zabudowy ul. Grosse Lastadie uległa ponownej zmianie. Stare wysłużone domy zastępowano nowymi czynszowymi, szczelnie obudowując wnętrza międzyblokowe i podwórza. Łasztownia należała do najgęściej zabudowanych terenów śródmieścia Szczecina. Wznoszono też dużo różnego rodzaju zakładów usługowo-produkcyjnych i handlowych, warsztatów, składów, garaży i... stajni (cały transport miejski był konny). Z dużych firm handlowych na uwagę zasługuje znana później szeroko firma spedycyjna Leopolda Ewalda (1850) Dramburg et Hertwig, zajmująca się na wielką skalę handlem winem (pod nr 26/27).

Pod nr 76 miała swoją siedzibę (od 1888) firma E. Mascow posiadająca duży sklep sprzedaży papieru i wyrobów papierniczych. Budynek był modernizowany w początkach XX w. Zaraz w pobliżu (nr 79) funkcjonowała firma H. Schmidta, specjalizującego się w budownictwie z betonu i stali (jej duże składy mieściły się przy obecnej ul. Kujota). Było też szereg mniejszych (np. pod nr 34 działała mała fabryczka musztardy). W innych budynkach mieściły się najrozmaitsze zakłady handlowe, gastronomiczne i usługowe (np. pod nr 56 znana apteka Hanza oraz Rysko-Szczecińskie Towarzystwo Żeglugowe). Prawdziwym jednak „kombinatem spedycyjnym” był budynek pod nr 90-92, noszący nazwę Hansahaus (dosł. Dom Hanzeatycki).

Oprócz siedziby Boehmischmahrische Oderschiffahrs-Akt. Gesellschaft (dosł. Czesko-Morawska Spółka Akcyjna Żeglugi na Odrze) mieściło się tam jeszcze aż dwanaście różnych firm spedycyjnych. Ostatnie trzy budynki przy skrzyżowaniu ul. Grosse Lastadie z Wallstrasse (obecnie Bulwar Gdański) należały do kościoła katolickiego: pod nr 101 mieściła się gmina katolicka kościoła Chrystusa Króla a pod nr 102/103 znajdował się sam kościół pod tymże wezwaniem (obecnie mieści się tam Komisariat Portowy Policji).

Budynki te były często przebudowywane i unowocześniane.

– Nazwa wyspy wzięła się prawdopodobnie od załadunku towarów a także przebiegającej przez nią późniejszej ul. Łasztowej – mówi Dariusz Okoń, historyk. – Średniowieczne słowa łacińskie: lastagium, lestagium, lastadium (polski odpowiednik „łaszt") oznaczają ciężar jakiegoś ładunku (niem. Last, franc. Lastage, ang. Lastage) i ostatecznie rozumiano je jako miarę objętości. W XIV w. była to jednostka ładunku okrętowego i miara artykułów sypkich. Obliczano w niej także wyporność  statków. Mianem tym zaczęto z czasem określać całą wyspę.

Moje Miasto Szczecin www.mmszczecin.pl on Facebook